Εκτύπωση

Ελεύθερος χρόνος των παιδιών: Συρρίκνωση ή ανάδειξη της δημιουργικής πλευράς του;

Αν κοιτάξουμε στο παρελθόν, δε θα βρούμε καμιά άλλη γενιά, η οποία να κατείχε τόσα υλικά μέσα και να διέθετε τόση μόρφωση όσο η σημερινή. Έχουμε ήδη εγκαταλείψει τη λεγόμενη κοινωνία της εργασίας, στην οποία «ζούσαμε για να δουλεύουμε» και βιώνουμε μια πολυσύνθετη κοινωνική πραγματικότητα, στην οποία «δουλεύουμε για να ζούμε». Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνουμε και διευθετούμε τον ελεύθερο χρόνο στην εποχή μας, αποκτά πρωταρχική σημασία και εμφανίζεται εξίσου σημαντικός με τον τρόπο που οργανώνεται και κατανέμεται ο χρόνος εργασίας στον επαγγελματικό τομέα. Το πρόβλημα της διευθέτησης του ελεύθερου χρόνου σήμερα δεν αφορά βέβαια μόνο τους ενήλικες, αλλά και τη νέα γενιά, η οποία συχνά διακατέχεται από αισθήματα απομόνωσης και ανίας και γενικότερα από αρνητικά συναισθήματα

Οι μαθητές, ήδη από την παιδική ηλικία διαθέτουν ελάχιστο ελεύθερο χρόνο και πολύ συχνά περνούν πολλές ώρες της ημέρας μπροστά σε μια οθόνη και βιώνουν μέσω των Μ.Μ.Ε. «τη ζωή από δεύτερο χέρι», ενώ ταυτόχρονα μέσα από τον καταιγισμό της διαφήμισης οδηγούνται στην εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου και εθίζονται στην επιδίωξη της ευτυχίας, κυρίως μέσα από την κατανάλωση υλικών αγαθών. Αυτό έχει αλλοιώσει την έννοια της ευτυχίας, η οποία ταυτίζεται με την επιτυχία και επιτυχημένος θεωρείται εκείνος που μπορεί να εξασφαλίσει για τον εαυτό του τα ποικίλα καταναλωτικά αγαθά. Οι σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες φαίνεται να εγκαταλείπουν τα σημερινά παιδιά σε ένα ανοικτό μέλλον, με περιορισμένο ελεύθερο χρόνο, αυξημένο χρόνο εργασίας και ακόμη λιγότερη διάθεση κοινωνικής προσφοράς και συλλογικής δράσης.

Οι στάσεις και οι συμπεριφορές που αναπτύσσονται σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας είναι καθοριστικής σημασίας, δεδομένου ότι παγιώνονται και αναπαράγονται σε όλη την υπόλοιπη ζωή του ανθρώπου. Από κοινωνιολογικές έρευνες, προκύπτει ότι το 90% των δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου διαμορφώνεται και σταθεροποιείται μέχρι την ηλικία των 19 χρόνων και ότι αργότερα, ακόμη και μετά από τη συνταξιοδότηση και παρά τη διά βίου μάθηση, πολύ δύσκολα προστίθενται νέες δραστηριότητες στο προσωπικό στυλ ελεύθερου χρόνου του ενήλικα. Στην περίπτωση μάλιστα που υιοθετούνται νέες ασχολίες και δραστηριότητες σε μεγάλη ηλικία, αυτές δεν είναι τόσο αποτέλεσμα πληροφόρησης και παρότρυνσης, όσο αποτέλεσμα έντονης κοινωνικής αλληλεπίδρασης και άμεσης επιρροής από οικεία πρόσωπα.

Το προσωπικό στυλ ελεύθερου χρόνου επηρεάζεται και διαμορφώνεται βέβαια από την οικογένεια, τους φίλους και γνωστούς, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, από το ίδιο το άτομο και τις κοινωνικοοικονομικές, μορφωτικές ή γενετικές προδιαγραφές του, αλλά ως ένα βαθμό και από το σχολείο, που αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα της δευτερογενούς κοινωνικοποίησης του παιδιού. Είναι πολύ πιο εύκολο κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής του ανθρώπου να διαμορφωθούν στάσεις και συμπεριφορές εκεί που δεν υπάρχουν, παρά να τροποποιηθούν εκ των υστέρων οι ήδη υπάρχουσες.

Τρόποι άρσης του φαινομένου του περιορισμένου ελεύθερου χρόνου των παιδιών-μαθητών

Κατ'επέκταση, οι σημερινοί μαθητές έχουν από ελάχιστο έως ανύπαρκτο ελεύθερο χρόνο, ως αποτέλεσμα της σύγχρονης ανταγωνιστικής και υπέρμετρα απαιτητικής κοινωνίας, που αναγκάζει τους γονείς να βρίσκονται σε ένα διαρκή αγώνα εξασφάλισης των απαιτούμενων προσόντων για τα παιδιά τους. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς επείγονται ποιος θα πρωτοστείλει τα παιδιά του να παρακολουθήσουν όσο το δυνατό περισσότερα φροντιστηριακά μαθήματα για σχολική προετοιμασία και εμπέδωση, αλλά και διάφορες άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τη γενικότερη καλλιέργεια και συνολική διαμόρφωσή τους ως αυτόνομες και ολοκληρωμένες προσωπικότητες.

Με αυτή λοιπόν, τη συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών, προβάλλει περισσότερο από ποτέ όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη της συστηματικής και οργανωμένης δράσης των βασικών παραγόντων και φορέων της Αγωγής και της Εκπαίδευσης, όπως το σχολείο, η οικογένεια, η κοινωνία, η εκκλησία και η Πολιτεία, οι οποίοι οφείλουν ν' αναλάβουν τις ευθύνες τους και να επενδύσουν κόπο, χρόνο και χρήματα στη μελέτη, στον προγραμματισμό και στην υλοποίηση μιας φιλελεύθερης, επιστημονικής, παιδοκεντρικής και δημιουργικής παιδείας στον τόπο μας, για την ανύψωση του βιοτικού, πνευματικού και πολιτιστικού επιπέδου του λαού μας, με σκοπό την άρση του φαινομένου αυτού.

Στην Πολιτεία σήμερα, που συντάσσει ένα νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα για την εκπαίδευση, δίνεται η ευκαιρία να πάρει το πρώτο αποφασιστικό μέτρο. Κι αυτό είναι να μας δώσει ένα Αναλυτικό Πρόγραμμα, που να καθορίζει μειωμένο ωράριο καθημερινής εργασίας του μαθητή και να περιλαμβάνει λίγη διδακτέα ύλη, κατανοητή από τα παιδιά, με αξία μορφωτική, με οργάνωση σε βάθος και σωστή διάταξη. Μόνο μια τέτοια ύλη θα δώσει και στους εκπαιδευτικούς τη δυνατότητα να τη διδάξουν στους μαθητές άνετα, με μέθοδο δημιουργική και να την κάνουν ένα κατάλληλο εργαλείο, με το οποίο θα φτιάξουν τον άνθρωπο, που ζητούν οι καιροί μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ελεύθερος χρόνος του παιδιού είναι απαραίτητο να αξιοποιείται, με βάση τα δεδομένα της Ψυχολογίας του Παιδιού, τις νεώτερες παιδαγωγικές αντιλήψεις και τις συνθήκες ζωής, για τις οποίες προετοιμάζεται το παιδί με την ενηλικίωσή του.

Σε συνάρτηση λοιπόν, με την παραπάνω άποψη, πρέπει και το σχολείο από την πλευρά του να λάβει κι αυτό τα δικά του μέτρα, από τα οποία το καλύτερο είναι να αλλάξει τακτική και νοοτροπία. Να ετοιμάζει αυτό τα παιδιά μέσα στη σχολική αίθουσα και στα χρονικά περιθώρια που έχει στη διάθεσή του και να μην περιμένει να του έρχονται αυτά έτοιμα από το σπίτι. Όταν το σχολείο αφιερώνει όλο το χρόνο της διδακτικής ώρας στην παράδοση του νέου γνωστικού υλικού κι ακολουθεί την κατάλληλη διδασκαλία, τότε πολύ εύκολα κατανοείται κι εμπεδώνεται το υλικό τούτο και με τρόπο ενδεδειγμένο παίρνουν οι μαθητές από αυτό γνώση, αρετές, ψυχική ομορφιά και πνευματική δύναμη. Τότε, ασφαλώς θα περιττεύει και η ανάθεση εργασιών στο σπίτι, που περιορίζουν ή μηδενίζουν τον ελεύθερο χρόνο του παιδιού. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να οργανώνουν κατάλληλα και σε συνεργασία πάντοτε με τους μαθητές, τη σχολική ζωή, με τις εκδρομές, τις πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, τις γιορτές, τις επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, εργαστήρια, βιοτεχνίες, εργοστάσια κτλ. Η οικογένεια επίσης, είναι απαραίτητο να διαφωτιστεί πάνω στο σοβαρό αυτό ζήτημα, για να μάθει ότι ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών δεν είναι χρόνος νεκρός και άγονος, αλλά πολύτιμος, δημιουργικός και απαραίτητος για την πραγμάτωση λειτουργικών αναγκών της παιδικής φύσης, που είναι αναγκαίες για την ομαλή ανάπτυξή της. Έτσι, θα σέβεται το χρόνο αυτό του παιδιού και ίσως μετριάσει τα ποικιλώνυμα φροντιστήρια, με τα οποία άσκοπα πολλές φορές το βασανίζει, του δεσμεύει πολύτιμο χρόνο και του επιτείνει την ψυχική του ένταση. Οι γονείς θα ωφελούσαν πολύ τα παιδιά τους, αν τους συμπαραστέκονταν στην προσπάθειά τους να αξιοποιήσουν ευεργετικά τον ελεύθερό τους χρόνο. Δεν θα πρέπει να ξεχνούν ότι ένα ισορροπημένο, ευέλικτο, φιλελεύθερο και δημιουργικό παιδικό πρόγραμμα πρέπει να περιλαμβάνει σε λογικό μέτρο και παιχνίδι και ψυχαγωγία και μελέτη, αλλά και ελεύθερες εξωσχολικές δραστηριότητες. Η εγκαθίδρυση διαλόγου με τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, θα τα κάνει να πειστούν και να επιδιώξουν να συνεργαστούν με τους γονείς τους για την κατάστρωση του δικού τους ατομικού προγράμματος. Τα παιδιά θα πρέπει να καθοδηγούνται και να συμμετέχουν ενεργά και με ίσα δικαιώματα στον προγραμματισμό του ελεύθερού τους χρόνου. Με αυτό τον τρόπο, είναι βέβαιο ότι όχι μόνο θα τηρούν το πρόγραμμα του ελεύθερού τους χρόνου, αλλά θα το εμπλουτίζουν κιόλας με νέες δραστηριότητες, γιατί τα ενδιαφέροντά τους θα διαφοροποιούνται και οι ικανότητές τους θα αυξάνονται με τη συνεχή και σταδιακή τους ανάπτυξη.

Επιπρόσθετα, η ίδρυση και λειτουργία Παιδικών Λεσχών, Κέντρων Νεότητας, Παιδικών Εξοχών και Κατασκηνώσεων και ο εξοπλισμός τούτων με διάφορα ψυχαγωγικά και μορφωτικά μέσα, καθώς επίσης και η περαιτέρω δραστηριοποίηση και ο αρτιότερος εξοπλισμός των όσων ήδη υπάρχουν, θα συνέβαλλαν και θα οδηγούσαν επίσης σε ένα μεγάλο βαθμό στην κατεύθυνση αυτή. Ας πάρουμε λοιπόν, χωρίς αργοπορία, Κράτος, γονείς και εκπαιδευτικοί, τα απλά αυτά μέτρα, που χρειάζονται πάνω απ' όλα καλή θέληση, ενδιαφέρον και αγάπη για τα παιδιά, τα οποία τα διαθέτουμε όλοι μας και ας τους εξασφαλίσουμε αρκετό ελεύθερο χρόνο, που τον έχουν τόσο πολύ ανάγκη, προκειμένου να ζήσουν σαν παιδιά και να αναπτυχθούν ολοκληρωμένα και σωστά. Με αυτό τον τρόπο θα τα βοηθήσουμε αποτελεσματικά να γίνουν ισορροπημένοι άνθρωποι, που θα ζήσουν τη ζωή τους με υγεία, ψυχική γαλήνη, χαρά και ευτυχία και θα θυμούνται τα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια σαν μια περίοδο ανεμελιάς, ξεγνοιασιάς και δημιουργικού και ποιοτικού ελεύθερου χρόνου.

Βίκυ Καλοφωτιά